4. สมณพฺราหฺมณสุตฺตวณฺณนา

[103] จตุตฺเถ เย หิ เกจีติ เย เกจิฯ อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺตีติ ‘‘อิทํ ทุกฺขํ, เอตฺตกํ ทุกฺขํ, น อิโต ภิยฺโย’’ติ อวิปรีตํ สภาวสรสลกฺขณโต วิปสฺสนาปญฺญาสหิตาย มคฺคปญฺญาย ทุกฺขสจฺจํ น ชานนฺติ น ปฏิวิชฺฌนฺติฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ น เม เต, ภิกฺขเวติอาทีสุ อยํ สงฺเขปตฺโถ – ภิกฺขเว, จตุสจฺจกมฺมฏฺฐานํ อนนุยุตฺตา ปพฺพชฺชามตฺตสมณา เจว ชาติมตฺตพฺราหฺมณา จ น มยา เต สมิตปาปสมเณสุ สมโณติ, พาหิตปาปพฺราหฺมเณสุ พฺราหฺมโณติ จ สมฺมตา อนุญฺญาตาฯ กสฺมา? สมณกรณานํ พฺราหฺมณกรณานญฺจ ธมฺมานํ อภาวโตติฯ เตเนวาห ‘‘น จ ปน เต อายสฺมนฺโต’’ติอาทิฯ ตตฺถ สามญฺญตฺถนฺติ สามญฺญสงฺขาตํ อตฺถํ, จตฺตาริ สามญฺญผลานีติ อตฺโถฯ พฺรหฺมญฺญตฺถนฺติ ตสฺเสว เววจนํฯ อปเร ปน ‘‘สามญฺญตฺถนฺติ จตฺตาโร อริยมคฺคา, พฺรหฺมญฺญตฺถนฺติ จตฺตาริ อริยผลานี’’ติ วทนฺติฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ สุกฺกปกฺโข วุตฺตวิปริยาเยน เวทิตพฺโพฯ คาถาสุ อปุพฺพํ นตฺถิฯ

จตุตฺถสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สีลสมฺปนฺนสุตฺตวณฺณนา

[104] ปญฺจเม สีลสมฺปนฺนาติ เอตฺถ สีลํ นาม ขีณาสวานํ โลกิยโลกุตฺตรสีลํ, เตน สมฺปนฺนา สมนฺนาคตาติ สีลสมฺปนฺนาฯ สมาธิปญฺญาสุปิ เอเสว นโยฯ วิมุตฺติ ปน ผลวิมุตฺติเยว, วิมุตฺติญาณทสฺสนํ ปจฺจเวกฺขณญาณํฯ เอวเมตฺถ สีลาทโย ตโย โลกิยโลกุตฺตรา, วิมุตฺติ โลกุตฺตราว, วิมุตฺติญาณทสฺสนํ โลกิยเมวฯ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกปรมตฺเถหิ ยถารหํ ปเร โอวทนฺติ อนุสาสนฺตีติ โอวาทกาฯ วิญฺญาปกาติ กมฺมานิ กมฺมผลานิ จ, วิญฺญาปกา, ตตฺถ จ ‘‘อิเม ธมฺมา กุสลา, อิเม ธมฺมา อกุสลาฯ อิเม ธมฺมา สาวชฺชา, อิเม ธมฺมา อนวชฺชา’’ติอาทินา กุสลาทิวิภาคโต ขนฺธาทิวิภาคโต สลกฺขณโต สามญฺญลกฺขณโตติ วิวิเธหิ นเยหิ ธมฺมานํ ญาปกา อวโพธกา ฯ สนฺทสฺสกาติ เตเยว ธมฺเม หตฺเถน คเหตฺวา วิย ปรสฺส ปจฺจกฺขโต ทสฺเสตาโรฯ สมาทปกาติ ยํ สีลาทิ เยหิ อสมาทินฺนํ, ตสฺส สมาทาเปตาโร, ตตฺถ เต ปติฏฺฐาเปตาโรฯ สมุตฺเตชกาติ เอวํ กุสลธมฺเมสุ ปติฏฺฐิตานํ อุปริ อธิจิตฺตานุโยเค นิโยชนวเสน จิตฺตสฺส สมฺมา อุตฺเตชกา, ยถา วิเสสาธิคโม โหติ, เอวํ นิสามนวเสน เตชกาฯ สมฺปหํสกาติ เตสํ ยถาลทฺเธหิ อุปริลทฺธพฺเพหิ จ คุณวิเสเสหิ จิตฺตสฺส สมฺมา ปหํสกา, ลทฺธสฺสาทวเสน สุฏฺฐุ โตสกาฯ อลํสมกฺขาตาโรติ อลํ ปริยตฺตํ ยถาวุตฺตํ อปริหาเปตฺวา สมฺมเทว อนุคฺคหาธิปฺปาเยน อกฺขาตาโรฯ

อถ วา สนฺทสฺสกาติ ธมฺมํ เทเสนฺตา ปวตฺตินิวตฺติโย สภาวสรสลกฺขณโต สมฺมเทว ทสฺเสตาโรฯ สมาทปกาติ จิตฺเต ปติฏฺฐาปนวเสน ตสฺเสว อตฺถสฺส คาหาปกาฯ สมุตฺเตชกาติ ตทตฺถคฺคหเณ อุสฺสาหชนเนน สมฺมเทว โวทปกา โชตกา วาฯ สมฺปหํสกาติ ตทตฺถปฏิปตฺติยํ อานิสํสทสฺสเนน สมฺมเทว ปหํสกา โตสกาฯ อลํสมกฺขาตาโรติ สมตฺถา หุตฺวา วุตฺตนเยน สมกฺขาตาโรฯ สทฺธมฺมสฺสาติ ปฏิเวธสทฺธมฺมสฺส, ติวิธสฺสาปิ วา สทฺธมฺมสฺส เทเสตาโรฯ

ทสฺสนมฺปหนฺติ ทสฺสนมฺปิ อหํฯ ตํ ปเนตํ จกฺขุทสฺสนํ ญาณทสฺสนนฺติ ทุวิธํฯ ตตฺถ ปสนฺเนหิ จกฺขูหิ อริยานํ โอโลกนํ จกฺขุทสฺสนํ นามฯ อริยภาวกรานํ ปน ธมฺมานํ อริยภาวสฺส จ วิปสฺสนามคฺคผเลหิ อธิคโม ญาณทสฺสนํ นามฯ อิมสฺมิํ ปนตฺเถ จกฺขุทสฺสนํ อธิปฺเปตํฯ อริยานญฺหิ ปสนฺเนหิ จกฺขูหิ โอโลกนมฺปิ สตฺตานํ พหูปการเมวฯ สวนนฺติ ‘‘อสุโก นาม ขีณาสโว อสุกสฺมิํ นาม รฏฺเฐ วา ชนปเท วา คาเม วา นิคเม วา วิหาเร วา เลเณ วา วสตี’’ติ กเถนฺตานํ โสเตน สวนํ, เอตมฺปิ พหูปการเมวฯ อุปสงฺกมนนฺติ ‘‘ทานํ วา ทสฺสามิ, ปญฺหํ วา ปุจฺฉิสฺสามิ, ธมฺมํ วา โสสฺสามิ, สกฺการํ วา กริสฺสามี’’ติ เอวรูเปน จิตฺเตน อริยานํ อุปสงฺกมนํฯ